“Terör ve terörist tanımını yeniden yaparak Ceza Kanunu’na derç etmeliyiz. Ya bizim yanımızda olacaklar ya da teröristlerin yanında yer alacaklar. Bu işin ortası yoktur.”
Son konuşmasında muhtarlara değil ama Tıp Bayramı bahanesiyle doktorlar üzerinden hepimize bunları söyledi Recep Tayyip Erdoğan. Başkanlık lafını etmediyse de, Ankara katliamı üzerine bindirilen “bizden değilseniz onlardansınız”ın anlamı açıkca başkanlıktı. Pek çok bakımdan, 11 Eylül sonrası Bush edasındaydı konuşması.
8 Mart 2016. Kadınların yürüyüşünden bir kare.
Hobbescu bir siyaset alanında yaşıyoruz çok uzun zamandır. İstisna durumunun daimileştirilmesinden bahsediyorum özetle.
Zamansal sınırlarını ve iç-dış nedenselliklerini her yönüyle kaydetmek zorsa da -öyle ya, ne zaman öyle değildik ki diye sormak mümkün- açılım üstüne açılım yaparak “Yeni Türkiye’yi” inşaa yolunda giderken hızlıca “savaş hükümeti” haline gelen siyasal iktidarın bugünkü durumunu anlamak bakımından bir kaç eşiğe işaret etmek yerinde olacaktır. İlkin, siyasal iktidar açısından bir travma haline gelmiş olan Gezi Olayı’ndan bahsetmek gerek. İkinci olaraksa, 7 Haziran seçimlerindeki hezimeti akılda tutmaktalı; Kürt hareketinin Kobane’deki askeri-siyasi kazanımlarına paralel AK Parti’nin Suriye ekseninde çuvallayan dış politikasını da bu iç hezimet olayı ekseninde almak yerinde olur.
Dün Erdoğan’ı dinlerken Thomas Hobbes’u hatırladım haliyle, istisnanın kural haline sokuluşunun özel bir dönemini yansıtıyordu söyledikleri. Açık açık “bizden değilseniz teröristsiniz” diyebiliyordu, çemberi genişletip öyle HDP ile falan da sınırlı kalmayacağını doğrudan dile getirebiliyordu ekranlarda.Ankara’daki bombalama eylemini gerekçe gösteriyordu bu kez; bombanın toplumu hedef aldığına işaret ederek toplumsal adına siyasal mutlakiyet talep ediyordu bir bakıma.
Hobbes yaşasaydı Erdoğan’ı dinlerken derinlerden çıkıp gelmeye çalışan Leviathan’ın suretini görebilirdi belki ekranda, ama içinden “adam doğru söylüyor” diye geçireceğini tahmin edebiliriz. Nitekim o da rahmetli ideal çözümün bir tür momarşi olduğunu düşünürdü. Egemen her zaman haklıydı, dahası her daim haklı olmalıydı; yapıp ettikleri tümden yanlış olsa haksızlık ve kötülükten ibaret olsa bile ses çıkarmamak, itiraz etmemek gerekir, düzen müzen kalmaz her şey kaosa döner allah muhafaza. Bizde “ya başkanlık ya kaos” diye kaos çıkaran bizzat egemenliğin kendisi ama büyük bir teorik sorun sayılmaz bu Hobbes felsefesinde; kaosmuş savaşmış zorbalıkmış, olur böyle şeyler, egemenin vurduğu yerde istikrar biter sonuçta, Hobbes için önemli olan budur. Erdoğan olmasa mağalarda yaşayıp kıyasıya birbirimizi yok edecektik herhalde fikri çok saçma duruyor tabii ama kime anlatacaksın.
Erdoğan’ın bir grup gence konuşurken “birilerinin dediği gibi insan insanın kurdu değildir” dediği için Hobbes’la çatıştığı falan sanılmasın! Kulaktan dolma duymuş sallıyor öyle, kendisini de eşref-i mahlukat sayıyor zira. insan dediğine bakmayın, insandan kastı kendisi ve katıksız kendisi gibi olanlar. “Biz ve onlar” diye caart diye kolayca ayırması boşuna değil, özel bir maharet de değil, allah vergisi, kendisi şahsen bizzat “biz” demek. Gerisini siz düşünün artık, artık nasıl yaparsınız kendinizi terör’den ayırmak için, entelektüel maharetinize kalmış.
Erdoğan’ın “kardeşlik” dediği şeyle Hobbes’un “barış” dediği şey de bir açıdan benziyor. Arzu ettiği yeni anayasa, yani -anayasayı “toplum söyleşmesi” sayacaksak- istediği yeni toplum söyleşmesiyle kendisine verilecek mutlak güç sayesinde bahsettiği kardeşlik mümkün olacak, Hobbes’ta barış’ı böyle bir mutlak yetki devrinde mümkün görmüştü. Herkes doğa durumundan gelen haklarını egemene devrettiğinde oluşacak olan mutlak egemenlik durumunda ancak barış mümkün olabilir Hobbes’a göre. Tabii Hobbes Erdoğan’a kıyasla felsefe yapıyordu ve daha içtendi, kişisel olarak Leviathan olma arzusunun pencesinde kıvranmıyordu ya da tünelin ucunda görünen karanlıktan kendini kurtarmaya çalışmıyordu; yaptığı şey siyaset felsefesiydi ve kategorik olarak barış dediğinde yalan söylemiyordu!
Her neyse….
Tam bu noktada büyük ve can alıcı -kelimenin gerçek anlamıyla can alıcı zira süreç fiilen canla alıyor- bir paradokstan söz etmek gerektir. Patlayan bombalar, tanklı toplu savaş manzaraları, mehter marşlı nostalji yüklü güç gösterileri, iç-savaş tehlikesi, güvenlik diye diye sürekli yayılan ve derinleşen güvenliksizlik, istikrar dendikçe her alanda yoğunlaşan ve bağlamı belirsizleşen şiddet ortamı vs. vs. “Egemenliğin paradoksu” diyebiliriz buna kısaca, Agamben öyle diyor; bedeli somut olarak kaybolan hayatlar parçalanan bedenler çaresiz kalan insan halleri olan soyutlama düzleminde ise ne kadar devredersek devredelim mutlak bir egemenliğin kurulamayacak olmasından kaynaklanan sonsuz bir paradoks.
Erdoğan müridiyseniz ya da kalben Hobbesçu olduğunun farkında olmayan bir liberalseniz, o kadar kusur kadı kızında da olur diyebilirsiniz içten içe. Hem sıkışsanız bile imdada yetişecek bir “öteki” var devrede nasıl olsa; şimdi bu öteki, kuralsız kaidesiz bir kör “terör” kılığında çıkıyor siyaset sahnesine üstelik; “ama hendek”, “ama terör”, “ama özyönetim” ile içinden çıkamayacağınız bir sıkıntı olabilir mi? Savaşı her yere taşıyacağını söyleyen, tam o esnada da şehrin merkezlerinde, otobüs duraklarında bombalar patlarken “teröre karşı” olmanın tadından yenir mi?
Kural, bu durumda haliyle egemen’in, patron’un, fiili başkan’ın ya da kendisini hayal ettiği gibi söylersek padişah’ın iki dudağı arasındaki istisna’nın mutlaklığına dönüşüyor. Tam da Benjamin’in “içinde bulunduğumuz olağanüstühal istisna değil kuraldır” dediği anlamda bir süreç yaşıyoruz. Yeni bir terör tanımı talep ederken Erdoğan, bu tanımın çoktan yapılmış olduğunu ve fiilen uygulandığını, bizzat o anki kendi konuşmasının bu tanımı ortaya koyduğunu biliyor elbette. İstediği şey onun yasalaşması, bir yasa olarak uygulanması, bahsettiği biz’den olmayanların derdest edildiği bir yasal işleyişe dönüşmesi. Egemenliğin paradoksu sürekli daha fazla egemenlik talebidir aynı zamanda.
Yoksa, ceza yasasına derç edilmesini istediği terör tanımı fiilen uygulanıyor zaten; akademisyenler, yazarlar, öğretim görevlileri işlerinden oluyor, soruşturmalara tabi tutuluyor, dışlanıyor, şeytanlaştırılıyor ve hareketsiz bırakılıyorlar çoktandır. Arzu ettiği uygulamalar yapılıyor, bunun yetmemesinin nedeni söz konusu paradoksun nihai çözümünün olmamasında. Siyasal iktidar ayağının altındaki zeminin kayganlığını fark ettiği anda, güç arzusuna yenileceği bir çarka düşmüş olur. Asla güvende duyamaz kendini, asla tebasına ikna olamaz.
Bir başka konu, önceki günkü Ankara katliamdan sonra özellikle, “hep birlikte terörü kınama” korosuna dahil olup olmamakla ilgili. Biliyorum, bu türden değerlendirmeler yapanlardan şiddetle talep edilen bir şey, iki laf da terör’e karşı edilsin. O da yetmez, somut olarak PKK ve Kürt Siyasi Hareketi lanetlensin, bu olmuyorsa hiç değilse sistematik olarak suçlansın. En son, “savaşı her yere taşıyacağını, her şekilde intikam eylemlerinin yapılabileceğini” resmi olarak söyleyen KCK’nın, mevcut egemenliğin ateşine nasıl odun taşıdığından, Erdoğan’ın savaş hükümetini ona karşı savaşma iddiası ile nasıl meşrulaştırdığından falan bahsedilebilir elbette.
Ne kadar üzerinde durulsa azdır bu meselenin, ama bu soruşturmanın ve sözün tam da “ya bizdensiniz ya da terörist” koşulunun önünde yapıldığını hiçbir şekilde bulanıklaştırmamak gerektir. Bunu engellemenin yolu, Sur’da, Cizre’de, Silopi’de, yarın Şırnak’ta gerçekleşen ve gerçekleşecek olan kıyıma karşı durmakla Ankara’daki vahşi saldırganlığa karşı durmayı birleştirebilmekten geçer. O “hep birlikte terörü kınama” korosu güçlendikçe savaş ve şiddet sonlanmaz, sadece bazı seslerin, çığlıkların, acıların duyulması engellenmiş, bastırılmış olur.
İstisna hali kurallaşınca ya da başka bir deyişle olağanüstühal olağan hale dönüşünce şehirlerin yıkılması, yanmış, parçalanmış bedenler, sağda solda patlayan bombalar da doğal afetler gibi birlikte yaşamaya alışmamız gerektiği söylenen bir kader görünümüne bürünüyor. Sürekli feryat figan, ama durumda bu yani! Derin bir üzüntü, çaresizlik duygusu, kızgınlık, nefret, acizlik ve çıkışsızlık hali; doğal afetten tek farkı, patlayan bombalardan sonra sağa sola ve birbirine şiddetle yönelen acılı tepkiler oluyor, ki çoğunluk hedefini şaşırmış, şaşırtılmış, her zaman sondan başlayan, nedenlerle sonuçların çorbaya döndüğü ve çoğunlukla da başladığı gibi sonlanan, ölenin öldüğüyle geride kalanın acısıyla kalakaldığı tepkiler…
Sonra? Sonrası, şimdilik, hiç!
“B şıkkı” diyebiliriz yalnızca. Videoyu izlemiş olmalısınız; oradaki kadında B şıkkının ne olduğunu bilmiyordu, bildiği A şıkkı’nı istemediğiydi. “Ya bizdensiniz ya terörist” ikilemine bir cevap verilecekse, oradan başlamalı.