aquarius

emin’in ithafıdır.

yollar bir yerde kesişiyor, sonra ayrılıyor. geriye izler, unutuşun ve hatırlayışların döngüsünde etkiler kalıyor. zamanın geçişinde ya da zamanın içinden geçişimizde birbirimizde nasıl bir iz bıraktığımızı bilmiyoruz. işte.

louis efendi de unutulmamış.

ölümün aynasında

Hiçbir felaket ayrıcalıkları ortadan kaldırmaz. Ezenle ezilenin, zenginle yoksulun, başka bir deyişle imtiyazlı olanlarla olmayanların eşitlendiği bir ‘insanlık durumu’ yoktur. Aksine, insanlığa yönelik evrensel bir tehlike, bilakis eşitsizliği derinleştirir ve aşağıdan yukarıya doğru ayrıcalıklığı şiddetlendirir. Hiçbir şeye sahip olmayanlarla bir şeylere sahip olanlar arasındaki fark dikey olarak keskinleşirken, “sınıf, ideoloji ve siyaset ayırmadan” yürütüldüğü söylenen “insanlık davası” en alttakilerin kademeli bir şekilde unutulduğu ve gözden çıkarıldığı bir söyleme dönüşür yalnızca. Gerçek anlamda dayanışmayı ve birbirimizden sorumlu olmayı mümkün kılan bir ortaklaşma imkanını ortadan kaldıran şey de bizzat bu söylemlerdir. Tuhaftır ki, tam da felaket zamanlarında bu türden söylemler her alanı istila ediyor ve herhangi bir eleştirel dirençle karşılaşmadan yayılıyor. “Terörizm” bahsinde olduğu gibi, hatta biyolojik bir temele oturtulduğu için çok daha fazla “Salgın” bağlamında da olan şey budur. Savaş terminolojisine hızlıca dönüşen insanlık davası, “ortak düşman” türü söylemlerle zihinlere hakim olurken, kışkırtılmış bir korkuyla “hayatta kalma ilkesi”nde herkesi ortaklaştırır. Yoksulları, mültecileri, işsizleri, evsizleri, kağıtsızları unutmanın ortak zemidir burası. Ölümün hepimizi eşitlediği fikri kriz zamanlarında kendiliğinden insanlık dairesinin daralmasına dönüşür ve dahası bu daralma politik bir sorun olmaktan çıkar. Tehlike ve tehdit gerçek olduğunda sorunun mahiyeti daha da büyüktür çünkü hayatta kalma ilkesinin körleştirici noktasında bu söylemlerin dolaşıma girmesine kaynaklık ediyordur. Ölüm, elbette, “ortak bir şeyleri olmayanların ortaklığı”dır, fakat felaketler aynı zamanda bu ortaklığın -ölümün mutlaklığı ölçüsünce- en köklü eşitsizlik mekanizmasına vesile olduğunu gösterir. İnsanlık durumunu bir suç ortaklığı olmaktan çıkarmak zorundaysak, ölümün aynasında kendimizle, başkalarıyla ve tabiatla kurduğumuz ilişkinin mahiyetiyle hesaplaşmamız kaçınılmaz.

mülksüzlük

Bir Dava, Ayhan Geçgin, Metis, Mart 2019

“Mülk sahip olduğumuz şeylerse mülksüzlük, burada memleketsizlik, sahip olduğumuz şeyleri yitirmek anlamına gelir. Bu aynı zamanda bizim de sahipsiz kaldığımız anlamına gelir. Sahipsiz, yani hiçkimsem ve hiçbir şeyim yok. Tek sahip olduğum, aynı zamanda bana sahip olan tek şey işte bu hiçbir şey, bu hiçbir yer, işte bu hiç kimse.” (sf. 142)

kod adı: ayşe öğretmen

 

“Ayşe öğretmen”, dönemin bu isimle kodlanması oldu bir anlamda. Zamanın siyasal ruhunu en derinden açıklayacak kodlardan biri. İktidar, medya ve çoğunluk arasındaki ilişkinin olduğu kadar, siyasalın mahiyetinin de şifre çözücüsü. Achille Mbembe’nin, “yaşamın ölümün iktidarına tabi kılınması” olarak tarif ettiği ölüm-siyaseti’nde kamusal olarak neyin nasıl söylendiği ve neyin nasıl söylenmediği çok daha hayati bir önem kazanıyor. Ayşe öğretmenin hukuken cezalandırılmasının nedeni, “çocuklar ölmesin, anneler ağlamasın” demiş olması değil elbette. Bunu, bilakis kamusal olarak, bir kitle iletişim aracı ile iktidara ve tebaasına “siz çocukları öldürüyorsunuz” bağlamında açıkça söylemiş olmasıdır. Açık olan sözün kendisi değil burada. Doğrudan siyasal iktidarın sahiplerini adlandırmıyor, çocukların öldürülmesinin faaillerini doğrudan göstermiyor, hatta sözün gidişinin epey bir miktar belirsizlik içerdiği de söylenebilir. Ama, söyleyişin bağlamı apaçık yine de, söz konusu belirsizliğin de, tam da bu belirsizlik nedeniyle ölüm-siyasetinin hedefi haline geldiğini söylemek gerek ayrıca. Terör propagandası yapmakla itham edilmesinin nedeni bu belirsizlik, düşmanı övmüyor olabilirsiniz fakat düşmanın adını düşman olarak anmıyorsanız ve asıl suçlamanın hedefine iktidara kurtaracak şekilde o düşmanı koymuyorsanız da suçlusunuz. Çoğunluğun çoktan ölüm-siyasetine uyarlanmış kitlesel nefretini, hınçtan oluşan kollektif zihniyetini, “Ayşe Öğretmen” haberlerinin altındaki yorumlarda görmek mümkün. Bu “kitle ve iktidar” çocukları seviyordur elbette, iki gün sonra pek övünülen 23 Nisan Egemenlik ve Çocuk Bayramı, iktidarın başı da en “az üç çocuk” deyip duruyordu bir ara. Anne iseler, malum kadınları da severler. Fakat sorun, hangi çocuğun yaşamının yaşamaya değer olduğunun belirlenmesidir. Kürtaja karşı -cinayet olduğu sebebiyle- cümleler kurarken bir anda Uludere/Roboski’de devletin katlettiği çocuklar için, “her kürtaj bir Uludere/Roboski’dir” denmesi, durumu açıklamaktadır. Ayşe öğretmenin açıklaması, çocukların cesedinin dondurucularda saklandığı, annelerin ölüsünün günlerce sokaklarda kaldığı zamanların devamında sahneye çıkmıştı. Ama sahnede sahnenin kaidesini bozarak. Ayşe öğretmen böylece bir başka şeyi daha göstermiş oldu: Söz’ün ve söyleyişin, hala bir siyasal mücadele meselesi olduğunu. Şov devam edecek, siyasal söylemler kendilerini tekrar ederek süre gidecek, Ayşe öğretmense bebeğiyle cezaevinde pişman olmadığı sözlerinin ve şova gölge düşürmüş olmasının bedelini ödeyecek, geriye bu günlerin şifre çözücüsü olarak adı kalarak.

buzda yürüyüş

 

buzda yürüyüş, çılgın bir inanç ve bir inatla ölümü bertaraf etmek için çıkılan bir yolculuğun güncesi. ölümcül hasta arkadaşının ölümünü durdurmak, geciktirmek ya da ertelemek için yola çıkıyor werner herzog -“her şeye ağır basan tek düşünce var: buradan uzaklaşmak. insanlar beni korkutuyor. eisner’imiz ölmemeli, ölmeyecek, buna izin vermeyeceğim”- köyleri, kasabaları, patikaları, yamaçları, asfalt yolu, insanları, yalnızlığı, yağmuru ve karı katediyor. çok yalın cümlelerle kaleme almış herzog yolculuğunu. dostluğa ve inanca dair, bir o kadar yalnızlığa, doğaya ve insana dair çıplak gözlemler, neredeyse. bazen bir film karesi gibi söyledikleri. bazen olan şeyleri mi anlatıyor, bir rüyanın betimlemesi mi anlattıkları kestirmek kolay değil. ama hepsinde apaçık. yürüyüşün kendi içine giden yollarını da görebiliyoruz böylece.  arzunun öncesinde gerçekleştirilen adak, içsel bir yürüyüş aynı zamanda. gitmek ya da yürüyüş düşüncesini kışkırtıyor metin. belirli bir amaç ve bir hedef bile olmaksızın belki de, gitmek, yola çıkış, kendine ve dünyaya karşı, kendine ve dünyaya doğru -“kısa ve müthiş bir an için ölümüne yorgun bedenimden tatlı bir his akıp geçti. dedim ki, pencereyi açın, son birkaç gündür uçabiliyorum.” her şeye ağır basan o tek düşünceyi hepimiz biliriz aslında, başka sebeplerle, başka yollardan çıkıp gideriz olduğu kadar. nihai bir yol yoktur çünkü, varılacak nihai bir yer yoktur. buradan uzaklaşmak’tır aslolan. geceleri yürürüz, apansız bir iç sıkıntısıyla, bir suyun kenarına, bir köprüye, bir ormana ya da onulmaz bir yorgunluğa düşene değin. ve her yola çıkışta değişir içimizde mutlaka bir şeyler. sesler, anılar, düşünceler değişir, sonsuz bir tekrarın içinde. hegel’in “kötü sonsuz” dediği şeyi kendi içimizde alt etmek isteriz, bir adım, bir adım daha, “her şey başka türlü olabilirdi”yi gösteren küçük bir fark için.

ursula

mülksüzler’in yas günü. ejderhalara, rüyalara, bağışla(n)maya ve iyi kalpliliğe inanmak mümkündü onu dinlediğimizde. kötülüğe ve gerçekliğe gözlerini kapamadan. gideceğimiz yere gitti, en uzak sahile.

john berger’e veda

 

ne desek eksik kalır. güzel yaşadı, güzel yazdı. “tuhaf bir yetimlik duygusu”yla her birimizin yakını oldu. o yetimlik asla bir yakınma ya da çaresizlik hali değildi cümlelerinde. incelikli bir hüznün şefkatiyle yazdı, merhametin ve sevecenliğin harelediği sözcüklerle. en doğru sözcüğü aramak, en açık ifadeye ulaşmak, yazdığı her şeyde hissederiz bunu tıpkı eskizleri gibi, onu nevi şahsına münhasır bir düşünür yapan özelliğidir. ve direnci, elbette: güce ve otoriteye karşı eyvallahsız, müdanasız, saf bir entelektüel. sözcükleriyle, zihnimizde canlandırdıklarıyla ve bize sunduğu düşünme imkanlarıyla daima hatırlayacak ve şükranlarımızı sunacağız. doğmuş olmanın sakıncası gereği yaşamak zorunda kaldığımız zamanlarda dünyada hiç mi iyi bir şey yoktu denecek olursa, belki başka bir kaç isimle beraber, john berger ile aynı zamanlarda yaşamış olmak bir istisnaydı diyebiliriz.

necmiye alpay’a açık mektup

Necmiye Hanım,

size bu satırları çok uzaktan yağmurlu bir şehrin sabahından yazıyorum. Ekim’i yarıladık sayılır ve kış geldi buralara artık. Gri bir göğün altında, birbirine benzeyen günler ardı ardına geçip gidiyor. İçerinin zamanıyla dışarının zamanı farklıdır, tahmin edebiliyorum; yaşanılan zamanın zaman dilimleri olarak algılanışları da farklı oluyor zaten yaşanılan hayata göre. Bir eski mahpus tanıdığım, günlerin ağır yılların çabuk geçtiğini söylemişti içeride. Siz 4o günden fazladır tutuklusunuz, bu günler kim bilir ne ifade ediyor sizin için, nasıl bir içsel zorluğa tekabül ediyor. Biz -arkadaşlarınız- sizi içeri kapatanların adaletine de zamanına da inanmıyoruz çok uzun zamandan beri.

Bütün gün süren griliği sevimsiz buluyor genelde insanlar. Karşılaşmalarda ilk konu göğe atılan bir bakış ve şikayetlenmeler oluyor. Ben seviyorum bu griliği her nasılsa. Yazcılarla kışçılar arasında sürüp giden lüzumsuz ve fakat her daim canlı atışmayı biliyorsunuzdur. Ben kışçı sayıyorum kendimi, öyle denebilirse bir kış insanıyım ben. Kuzey’i sevmenin de bununla bir ilgisi olsa gerek. Doğu’yu ayrı bir seviyoruz, sebebi başka. Kar yağışını,  yağmur damlalarıyla bulanıklaşmış bir pencerenin ardından dışarıya bakmayı, sokakları ve köprüleri kaplayan sisi ve göğü dolduran griliği seviyorum bir şekilde. Ama, tam doğrusunu söylemek gerekirse, bedenim yazı ruhum kışı seviyor, demeliyim! “Karlı bir gece vakti bir dostu uyandırmak” heyecanı belki artık iyice unutuldu, varsın unutulsun, ama işte bütün bir varlığımıza sinmiş sanki o kış ruhu.

Günler olanca ağırlığıyla ardı ardına devriliyor bir hızla. Aslı Erdoğan’ın Özgür Gündem’de farklı tarihlerde çıkan dört yazısı suç unsuru kabul edilerek ağırlaştırılmış müebbet ile yargılanacağını alelade bir haber gibi okuyabiliriz. Katliamları da, bir dehşet duygusuyla ama sonunda aleladeleşen bir duyguya dönüşerek okuduğumuz gibi. Günler üzerimize devriliyor da olanca ağırlığıyla fark edilmiyor sanki. Kötülüğün sıradanlığı her şeyi sıradanlaştıran bir kötülüğe dönüşüyor. İsteniyor ki bunlar olurken „faşizmin güncesi“ni tutmasın -tutamasın- hiçkimse. Sizde aynı gerekçe ve sebeple „örgüt üyesi olmak“ yanı sıra mutant „devletin birliğini ve ülkenin bütünlüğünü bozmak“ suçlamasıyla tutuklandığınızda galiz küfürler sıralandı içimde. Aynı anda bu pervasızlığa hayır diyemiyor oluşumuzdan derin bir keder duydum. İsimsiz, adları bilinmeyen, bilinse dahi bir kaç tanıdığı dışında kimse için bir anlam ifade etmeyen insanlar demek tümden karanlık bir sessizliğe mahkum. Evleri yakılıp yıkılan, kurşunlanan, bodrumlarda öldürülen insanlar da aynı karanlık sessizliğin kurbanları belli ki. O dehşet günlerinden bu yana hala kimlikleri teşhis edilemeyen insanlar olduğu söyleniyor.

Sıradanlığı ve sessizliği bozan her şeye karşı bir düşmanlık geliştiriliyor bu yüzden,   her ses susturulmak, cezalandırılmak isteniyor.  Kürt siyasi hareketinin yalnızlaştırılması, tecrit edilmesi, marjinalleştirilmesi ve bu yalnızlaşmaya bağlı olarak daha fazla savaşa teşvik edilmesi hedefleniyor. Daha fazla savaş! Güç ilişkileri ve güç sahiplerine bakılırsa yegane gerçekliğimiz savaştan ibaretmiş gibi görünüyor artık iyiden iyiye. Barış Açısını Savunmak, artık her zamankinden daha zor. Kime neyi  anlatmak mümkün şimdi? Kim kimi duyuyor ve anlıyor ki? Bunu, bu olanları bir keresinde, dönemin karakterini vurgulamak için „terörizmle suçlama terörü“ olarak ifade etmiştiniz haklı olarak. O terör şimdi sizi cezalandırmak, yıldırmak ve belki de asıl olarak sizin üzerinizden bir mesaj vermek amacıyla pervasızca hareket etmeye devam ediyor.

Geçen gün BBC Türkçe’nin internet sayfasında haberiniz vardı, nasıl bir hukuksal garabetle karşı karşıya olduğunuzun ayrıntılarını da bu haber dolayısıyla anlamış olduk. “Tutukluğumla ilgili yargı kararı bir hukuk skandalı niteliğinde. Yargıç, kuvvetli suç şüphesine gerekçe olarak yakalama tutanağının içeriğinden söz ediyor. Oysa böyle bir tutanak yok, olması da olanaksız, çünkü ben yakalanmış değilim“ sözlerinizde, hala yılgınlığa kapılmaksızın dil yanlışlarını düzeltmeye çalıştığınızı hissettim. Konu hukuk olunca, oradaki yanlış kasıtlı, kastedilmiş bir devlet meselesi oluyor elbette. Yanlış örgütlenmiş, bir yalan olarak düzenlenmiş bir dil meselesi diyebilir miyiz buna? Wittgenstein’in dilin sınırlarıyla ilgili şu meşhur sözü acı bir politik ironiye dönüşüyor sanırım burada. Dünyamızın sınırları -işte- bu kadarmış! Cumhurbaşkanı’ndan savcısına, gazetecisinden sokaktaki insanına kadar -çoğunluk’a yaslanarak- yalan dolanla yenisi uydurulmaya çalışılan yanlışın yanlışı bir cumhuriyet. Devasa bir dil meselesi.

“Tutuklanmak insan hayatında bir balta etkisi yapıyor. Dil ve edebiyat alanlarında biri bitmek üzere olan kitap çalışmalarım yarım kaldı. Periyodik yazılarım yarım kaldı. Barışa ve çözüme yönelik çalışmalarım yarım kaldı. Eğer amaçlanan bunlar değilse tutukluluğuma son verilmesini ve hakkımda takipsizlik kararı alınmasını diliyorum“ demişsiniz dilekçenizde. Sizden çok sonra bir başka yazarı, Murat Özyaşar’ı da evini basarak gözaltına aldılar. Neyse ki sorgulamasından sonra bırakıldı. (Sarı Kahkaha’yı okumamıştım, okuyacağım en kısa zamanda.) Bunlarla,  „terörle suçlama ve cezalandırma terörü“nü sistematik bir uygulama haline getirmek, o baltayı sürekli bir tehdit algısına dönüştürmek istiyorlar sanırım, hayatınızı ikiye bölen, sizi çalışmalarınızdan alıkoyan keyfiyetle amaçlanan bu. Sıradanlaşan çoğunluk karşısında bir azınlık varsa direnç gösteren, onlarda olabildiği kadar korkunun içselleştirimesi. Muktedirler tarihten ders almayan zavallılar olduğu için elbette, ama asıl olarak egemenlik ve onun somutlaşan bir biçimi olarak siyasal iktidarın mevcut işleyişi gereği.

Hayır hayır, umutsuzluk meselesi değil bu. Umutsuzluk yanlış anlaşılan bir şey kanımca. Umut da öyle. Gerçekliği bir yazıklanma haliyle karşılayamayız, aynı şekilde bugünler de geçecek ifadesi boş bir temenni olabilir. Zamanın tesellisi, bir avuntu değil, acımasız bir kavrayış çabasına açıklık gerektirir. Nerede olursak olalım. Memleketi terk etmek isteyenlerle kalmak gerek diyenler arasındaki -en az yazcılarla kışçıların atışması kadar lüzumsuz ve fakat eğlenceli- o malum tartışma da alevlendi yine bütün bunlar olup biterken. Bana öyle geliyor ki, ne gitmek ne de kalmak meselesi bu artık, gitmek isteyenin de kalmak isteyenin de mecbur edildiği bir yersiz-yurtsuzluktan ibaret asıl anlamak zorunda olduğumuz şey. Kimimizi içeriye kimimizi dışarıya kapatan bir ülke çünkü yaşadığımız.

Dilekçenin sonucunu bekleyeceğiz, çalışmalarınıza, hayatınıza dönebilmeniz dileğiyle. Yıllar yılı içeride olan siyasi mahkumlar var. İlhan Çomak davasını biliyorsunuzdur, sonucu da duymuşsunuzdur belki, bütün uğraşlar boşa çıktı, yeniden onadılar aynı cezayı. İktidarlar el değiştirebiliyor da işte bu yapı ve mekanizma baki kalıyor geride, ülke dediğimiz -acı ki bedelini her zaman mutlaka birilerinin ödediği- bu yapı demek aynı zamanda.

Geçenlerde elim Ricouer’ün Yoruma Doğru/ Freud ve Felsefe’ye gitti. Adınızla karşılaşınca size bir şeyler yazayım diye düşündüm. Aslı hanıma mahsus selamlarımı iletiyor, iyi olmanızı diliyorum. Bu haksızlıklar incitmesin sizi. İçeride hiç değilse kezfi uygulamalara maruz kalmıyorsunudur umarım. Ve umarım üşümüyorsunudur.

 

 

cümle kapısı

Tahran. 1997. Kirazın Tadı film çekimlerinde, Kiarostami.

Orhan Koçak’ın, yara için kurduğu cümle geliyor aklıma: “iyileşmesi mümkün olmayan yaralar bile, iyileşme düşüncesini gündemde tutar: kapanmasa bile açılmıştır.”

Bu cümlenin fotoğrafla ne ilgisi var, doğrusu emin değilim. Gördüğüm ile anladığımı sandığım şey arasında bildiğim sözcüklerle olması gerektiği gibi bir açıklama oluşturamıyorum.

Oysa, apaçık.

Bir zamanlar ait olduğu sınırı oluşturan duvarların yokluğunda kapı artık hükümsüzdür; öyle bir kapının aralığından bakmak, görünüre dair başka bir bakışla mümkündür -belki, görünenin ardında bir şey olduğu yanılsamasının çöküşünden sonra geçerli olan bir bakış.

İçeriden mi dışarıya bakılıyor dışarıdan mı içeriye bilemeyiz, ama zamana ait olan bakış “bir zamanlar”ın aralığından durup bakar. Bir an. Sonsuzluk olarak. Varlık ve hiçliğin aralığından…

Kiarostami, Filmin Apaçıklığı‘daki söyleşide, “Hiçbir şeyin belirli olmadığı bir durumda, her şey keskin bir oluş halindedir” diyor Jean-Luc Nancy’e.

Bakmayı öğrenmeliyiz.

Görmeyi öğrenmeliyiz. Yeniden.

Düşünmeyi öğrenmeliyiz -ki elbette, insan, düşünmemeliydi belki, yaşamalıydı.

Ve yaşamayı, evet, öğrenmeliyiz. Nihayetinde, ölmeyi öğrenmeliyiz yaşamak için.

özgür gündem

“Darbeye karşı direnen halk”tan özel bir kabus inşa ediliyor giderek. Şimdiden mitsel bir anlatıya dönüştürülen bu “halk destanı”, tıpkı Eski Türkiye’nin mitik anlatısı “Kurtuluş Savaşı” gibi bir kurucu irade tasarrufunda işletiliyor. Sonuçlanırsa, bu kurucu irade, söz konusu mitsel anlatıyla yeni bir gerçeklik inşa etmiş olacak. Yeni Türkiye’nin alacağı son biçim, bu kabusun gideceği yere ve sonuçlarına göre oluşacak. Kabusun adı, “milli irade”dir. Yenikapı’da ulusalcı-muhalif-sol mutabakatla yeniden tescillendi. Mutlak bir otoritenin tesisi edilmesini ve güvenceye bağlanmasını hedefleyen bir süreç işliyor. Başaramayacağını varsayabiliriz. Ama başarmak için yapacaklarının bedeli başkaları için belli ki ağır olacak. Dün Özgür Gündem gazetesi  “geçici” olarak kapatıldı. Bu geçiciliğin asıl geçici olduğunu tahmşn edebiliriz. Nitekim, hemen ardından, dün ve bugün bir dizi operasyon yapıldı; evler basılarak gazete çalışanları darp edilerek göz altına alındı. Açık ki, hızlı ve kesin hamlelerle, ihtiyaç duyulan sahneler kurulmaya çalışılıyor. Aslı Erdoğan’ın evinin basılarak gözaltına alınması, gözaltı süresinin uzatılıp beş gün boyunca avukatıyla görüşmesinin engellenmesi bu “acil ve seri hamleler” ihtiyacının bir ürünü. OHAL, bunun için var; sahneyi -siyasal alanı- iktidar istediği gibi düzenleyip tasnif edebilsin, rejimi bir mutlakiyet haline dönüştürebilsin diye. Özgür Gündem gazetesinin susturulması, inşa edilen sürecin en önemli ayağıdır. Hem de, söz konusu sürecin boyutlarını anlamamızı sağlayan en önemli verisidir. Beri cepheden buraya eklenebilecek tek şey, Aslı Erdoğan’ın gazetenin “nöbetçi yayın yönetmenliği”ni devralırken söylediği, “Gündem’in yanında olmazsak suç işlemiş oluruz”  sözüdür.