Seksüel farka dair mat(h)em

Erhan arkadaş, benim duyumsayıkladığım blogdaki alıntıdan dolayı alınmış, “şu Zizek alıntısını da açıkla, allah çarpsın başka da birşey sormayacağım” demişti. Bende hiç öyle seksüel farklılık filan düşünecek mecal kalmadı ise de, bir daha soru sorulmayacağı sözüne iman ettim ve bu imanın gücüyle şimdi o Zizek alıntısını kendi “mathem”imle Mutlak Töz’de açıklamaya çalışayım, dedim. Alıntının Türkçesi şöyle ifade edilebilir:

“Bir erkek yalnızca bir kadın gibi görünebilir. Halbuki, yalnızca bir kadın bir kadınmış gibi görünen bir erkekmiş gibi görünebilir.”

Bu alıntıya Zizek’in “How to read Lacan” isimli yüce kitabında denk gelmiştim ve sebepsiz yere hoşuma gitmişti. Duyumsamak, analizden önce çarpar adamı, ben bunu bilir, buna inanırım. Analizse hayaletimsi bir hâl alıp sizi sonradan peşinizden kovalar, böylece edindiğiniz tecrübe önce duyumsamaya sonra da duyumsadığımızı parçalayıp bütünleyerek yeniden yapmaya, analiz’e dönüşür. Bunu bir not olarak düşeyim önce.

Zizek, bu alıntıyla Shakespeare’in “As you like it” adlı eserine gönderme yapar. Orlando adlı erkek karakterin kendine olan aşkını test etmek için, Rosalind adlı kadın karakter, Ganymede adlı bir “erkek” kılığına girer. Ganymede (gerçekte Rosalind) Orlando’ya aşkla ilgili sorular sorar, erkek erkeğe muhabbetle aşk tesellileri yapar. Hatta Ganymede ona (gerçek hayatta kendisi olan) Rosalind’i “oynamayı” bile teklif eder. Yani kadın karakter erkek kılığına girip, erkek kılığını da kadın haline sokar bu oyunda ve Rosalind iki kez ters çevirme işlemini gerçekleştirmeyi başarıp, kendi kendini oynamaya muvaffak olur.

Zizek, buradan Lacan’ın XI. seminerindeki pek meşhur eski Yunan öyküsünden de bahsetmeden edemez pek tabii. Biz de bahsetmeden edemeyiz o zaman. Zeuxis ve Parrhasios adlı iki ressamın kapışmasını temel alır söz konusu öykü. İkisi de gerçek’i kafaya takmıştır (hepimizin taktığı gibi, çıldırtıcı bir takıştır bu) ve birbirleriyle daha gerçek bir resim yapabilmek için kıyasıya bir yarışa girişirler. Zeuxis o kadar sahici bir üzüm resmi yapar ki, onun resmini gören kuşlar resmettiğini gerçek üzümler sanıp, yemeye kalkışırlar. Zeuxis ne kadar gerçeği imite (taklit) edişinde gurur duysa azdır, mağrur bir şekilde bir de Parrhasios’un resmini görmek için evine gider ve ne yazık ki kalkan poposu oracıkta şöylece iniverir: Parrhasios ona evinin duvarındaki perdeyi gösterir. Zeuxis de, hadi be canımım içi, aç şu perdeyi de resmi görelim diyerek kuşlardan çok daha beter bir faka basmış olur, çünkü duvarda görmüş olduğu perdedir aslında Parrhaosis’in yaptığı resim. Lacan seminerinde bu öyküde geçen “Parrhasious’un zaferini, bakışın göz üzerindeki zaferi” olarak betimler. Yine Lacan’ın diyeceği gibi asıl “gerçek” imite edilmiş üzüm’ün temsil ettiği gerçek meyve değil , bizzat ilüzyonun ta kendisi olan imajın kendisidir gerçek. Gerçek, maskenin ardındaki saklı “öz” filan değil, bizzat maskenin kendisidir. Kadın’ın yani Zizek’in örneğindeki Rosalind’in özelliği de bunu becerebilmesidir, bu durumdan Lacan “feminine masquarade” (kadın maskesi, kadın sahteliği) olarak bahseder.

Biz de bu örneklere ek mathem’imizi dijital dünyada yaşadığımıza göre 1 ve 0’larla verelim. Unutmayalım ki, psikanalizde geçen kadın ve erkek vücutlara gönderme yapmazlar: yani kadın dediğimiz kadın vücudu, erkek dediğimiz penisli adam, fallus dediğimiz de penis ya klitoris denen organlar filan değildir. Lacancı terminolojide cinsiyetler ve aralarındaki farklar bir gösterenler sistemindeki pozisyonlara denk düşerler.

Dolayısyla kadın da erkek de tanımlanırken ilk olarak (sembolik) fallik gösteren baz alınır ve Lacan için bu gösteren, Öteki’nin arzusunun ya da eksiğin göstereninden başka birşey değildir. Bizim mathem’imizde erkeği 1, kadını ise yok’la yani 0 ile gösteriyoruz. Daha doğrusu ilk koşullarını böyle alıyoruz, yoksa kadın ve erkek göründükleriyle değil görüntülerine yol açan operatörlerle, işlemlerle tanımlamak gerektir.

Erkeğin işlemini eril joussiance’a dayanarak tanımlayabiliriz. Eril jouissance, gösterenin jouissance’ıdır ve dile girişle, Anne’de (mOther) farzedilen object’e olan bağıntıyla, fantaziyle kendini belli eder. Dolayısıyla eril işlemcide olup biten Yasa’ya giriştir ve normlarla yani evrensel bir “Hayır” ve “Evet”le kendini döndürebilir. Evet’i, 1’le çarpma, Hayır’ı ise 0’la çarpma olarak kabul edebiliriz. Buradan yola çıkarsak, erkeğin dijital kodlanışında

1–> 0

1 –> 1— > 0

1 —> 1–> 1 –> 0

gibi kombinasyonlara varılabilir. Bütün bu kodlardaki üzerine sarı renk bulaştırdığım “1–> 0” parçasındaki en son görünen kadındır. Yani “1–> 0” kadın gibi görünebilen erkeği simgeler. Ama dikkat edilirse, erkek 0’dan 1’e asla geçemez. 0’ı neyle çarparsanız çarpın, sıfır sıfırdır. Yani mesela “1–> 0–> 1” gibi bir kod parçasını eril gösterenin yukarıda belirttiğim işlevi gereği, erkeğe ait dizide elde edemezsiniz. Dolayısıyla erkek sadece kadın gibi görünebilir, bundan ötesine gidemez.

Dişil jouissance ise Lacan tarafından fallus ötesi olarak tanımlanır ve işlemcisi de “hepsi-değil” (not-all, pas-toute) dir. Dolayısıyla kadın simgelenemez, bir gösterenler sistemine dahil edilemez, kadının erkek için gizemi de burdadır. Buradan kadın işlemcisini “olumlama” ya da “olumsuzlama” olarak tanımlayabiliriz. Yani gelen dijit ya kendini olumlayacak ya da yadsıyacaktır. “Kadın yoktur” (o erkeğin semptomudur), bundan onun başlangıç koşulunu 0 olarak alıyorum ama yukarıda dediğim gibi onu tanımlayan göründüğü değil işlevidir (not-all), bir evrensel gösterenler sistemine dahil edilememesidir. Öyleyse,

0 –> 0

0 –> 1

0 –> 1–> 0

gibi dizilerle kadın kodlanabilir. Bu sistemde ilk dijit, cinsiyetin varlığına tanıklık eder. Ondan örneklerimizde kadını 0’la, erkeği 1’le başlattık. Yukarıdaki örnekte üçüncü kodlamayı basitçe şöyle dekode ederiz: 0 –> 1–> 0 yani “kadın gibi görünebilen erkek” (son iki dijit yani 1 –> 0) gibi görünebilen kadın (başlangıçtaki dijit yani 0).

Erkek, kadındaki 1–> 0 gibi geçişleri sürekli adlandırmak ister, dişil koddaki gizem de burdadır. Bunu yapan erkek, işlevi gözden kaçırır, sadece dijitler arasındaki geçişte takılır kalır ve arzuya hapsolur. Mısırlıların gizemi kendileri için de bir gizem olduğundan, kadın da kendi yaptığını bir norma, gösterene oturtamaz, sadece öyle görünebilir, o görüntüsünü bir gösterene bağlayamaz.

Tabii ki, bu mathem’in dışındaki gerçek dünyadaki bizler ne 0’ız ne de 1’iz; olsa olsa 0 ve 1 arasında ondalık bir sayıyız. Ama bu, varolmakta olanı ayrıklaştırıp limitleri aldığımızda çıkardığımız sonuçların bizim aynı zamanda sebeplerimiz de olduğu gerçeğini değiştirmez.

Etiketler: fallus, gösteren, Lacan, psikanaliz, seksüel fark, Zizek